Kistik Fibrozis

Kistik fibrozis kronik, ilerleyici, ağır seyredebilen, otozomal resesif kalıtımlı genetik bir hastalıktır. Kadın ve erkeklerde eşit oranda görülür.Ter bezleri, tükürük bezleri, trakeobronşiyal epitel, barsak ve pankreasa ait ekzokrin bezlerde anormal sekresyon oluşumu nedeniyle organlar görev yapamazlar. Akciğerlerde sık enfeksiyonlar akciğer dokusunda hasar oluşturur. Pankreas kanalları tıkanarak tekrarlayıcı pankreatitler sonucu pankreas hasar görür. Barsaklarda tıkanıklıklar söz konusu olabilir. 7 kromozomdaki "Cystic Fibrosis Transmembrane Conductance Regulator" CFTR geni üzerindeki homozigot mutasyonlar hastalığa neden olur. 2.000-3.500 canlı doğumda bir görülür. Taşıyıcılık oranı ise 1/25‘dir.  

     CFTR geni 1480 aminoasitlik Kistik fibrozis transmembran regülatuar proteinini sentezler. Bu protein klor kanalı görevini görür. Bu protein havayolu epiteli, ter bezleri, submukozal bezler, karaciğer, pankreas ve üreme organları gibi birçok hücre tipinde bulunur. Hastalıktan en çok akciğerler ve gastrointestinal sistem etkilenir.  

Tanı 

1-Ter testi 60 mmol/L ve üzeri ise kistik fibrozis alehine değerlendirilir. CFTR geninde mutasyon tespit edilemezse ter testi tekrar edilir. İki ter testi pozitif olan veya bir testi pozitif olup CFTR geninin her iki allelinde mutasyon saptanan olgular tanı alır.

2-Ter testinde ara değer (6 aylık> 30-59 mmol/L, <6 aylık 40-59 mmol/L) 

·       CFTR geninin her iki allelinde mutasyon saptanan olgular tanı alır.

·       Mutasyon saptanmaz veya tek bir mutasyon saptanır ise ve klinik bulgu varsa, “KF ile İlişkili Hastalık” tanısı konabilir. 

Olgular; tekrarlayan akciğer enfeksiyonları, bronşiektazi, atelektazi, nazal polip, pansinüzit, çomak parmak, mekonyum ileusu, rektal prolapsus, distal intestinal obsturüksiyon sendromu, pankreatit, uzamış sarılık, fokal biliyer siroz, gelişme geriliği, hipoproteinemi, yağda eriyen vitamin eksiklikleri, erkeklerde azospermi gibi klinik bulgular açısından değerlendirilir. Ekzokrin pankreas fonksiyon testi, nazal potansiyel farkı ölçümü, balgamda Pseudomonas Aeruginosa açısından kültür örnekleri alınması gibi testler yapılmalır. Altı aydan büyük çocuklarda, ter testi sonucu <39 mmol/L ise bu olguda KF hastalığı

olma olasılığı düşüktür.

3-Yenidoğan taraması pozitif gelen bebeklere, ter testi yapılır ve anlamlı gelirse tanı konur. Burada mutasyon testi destekleyicidir. YD taraması pozitif olup ter testi normalse kistik fibrozis beklenmez.

4-CFTR gen mutasyonu yoksa veya tek mutasyon varsa, tanı kesin olarak konamaz. Hastalık için artmış risk anlamına gelir. Bu olgular takip edilmelidir.

Kesin bir tedavi yöntemi yoktur. Akciğer enfeksiyonlarını yatıştırıcı, destekleyici tedavi ve pankreatik enzim replasmanı uygulanabilinir. Ayrıca her hastanın ağırlığı kendisine özgüdür. Her kistik fibrozis hastası hastalık seyrini genetik yapısı, takip ve bakımına göre kendisi belirler. 

CFTR protein aktivitesinin fenotipik (hastalık bulguları) etkisi, mutasyon sayısından bağımsız olarak CFTR proteininin değişik oranlarındaki tüm kusurları:

% 1 Klasik kistik fibrozis

% 4.5 İlerleyici Akciğer Hastalığı

%5 Ter testinde değişimler

%10 Erkek infertilitesi (Konjeniatal bilateral vaz deferens yokluğu)

%10-49 Bilinen bir anomali yok

%50 Bilinen bir anomali yok (asemptomatik taşıyıcılar)

CFTR  proteininin sentezlenip sentezlenmemesi veya sentezlenen proteinin klor kanalI aktivitesine göre CFTR geni üzerinde tanımlanan mutasyonlar:

I. Grup mutasyonlar: Mutasyonlar stop kodon oluştururlar. Klor kanalı aktivitesi ya hiç yoktur ya da çok azdır. (G542X)

II. Grup mutasyonlar: CFTR proteini sentezlenir ancak hücre zarına taşınamaz, klor kanalı oluşamaz. (delF508) 

III. Grup mutasyonlar: CFTR proteini sentezlenir ancak hücre zarına taşınması sırasında aksama olur. (G5551D)

IV. Grup mutasyonlar: Klor kanalı oluşur ancak aktivitesi tam değildir. (R334W)

V.Grup mutasyonlar: Klor kanalı aktivitesi minimal oranda azalmıştır. (A455E)

VI. Grup mutasyonlar: Klor kanalı stabilitesi azalmıştır. (delF508)

Mutasyon Çeşitleri ve Sıklıkları

delF508        %25.22

1677delTA   %5.22

N1303K       %4.25

2789+5G-A %3.05

G85E           %3.82

G542X         %2.62

2183AA-G  %2.07

R334W        %1.4

W1282X      %1.0

Diğerleri      %1

       Kistik Fibrozis önlenebilecek taşıyıcılığı yüksek oranda olan genetik bir hastalıktır. Anne baba adayının taşıyıcı oldukları mutasyon bilinerek prenatal tanı ya da tüp bebe ile preimplantasyon genetik tanı seçenekleri değerlendirilmelidir. Bir çiftin kistik fibrozisli çocukları varsa her gebelik için %25 riski var demektir. Plansız gebelik yapılmamalı mutlaka tıbbi genetik uzmanına danışılmalıdır.